class='quotemain'>
style='font-size:14pt;line-height:100%'>Ferdydurke


/>  Gdy w 1933 roku ukazała się pierwsza książka Gombrowicza -

"Pamiętnik z okresu dojrzewania" - posypały się, jak to zazwyczaj

bywa, recenzje i niektóre z nich bynajmniej bez atencji dla autora. Słowa

krytyki być może uraziły miłość własną pisarza, na pewno jednak już w chwili

debiutu miał on poczucie własnego talentu, w każdym razie wiedział, że w

literaturze ma coś do powiedzenia. I zdawał sobie sprawę, że to wszystko, co

jest w nim inne od innych, nie będzie ułatwiało ani startu, ani sytuacji

literackiej.
  Postanowił więc Gombrowicz bronić się, postanowił

odpowiedzieć swoim adwersarzom, rozprawić się z ich krytyką. Zaczął pisać

tekst, w którego pierwszych partiach czytelne są te polemiczne intencje.

Dopiero w momencie pojawienia się profesora Pimki, "Ferdydurke"

wpada jak gdyby na swe właściwe tory i mknie ku konsekwentnemu zakończeniu.

Tak właśnie powstała powieść. Oto i cała historia!
 

Przypadek? Chyba jednak nie. Przypadkowe może było przekształcenie się

pierwotnego zamiaru w ostateczny, jednak z perspektywy ówczesnych poglądów i

postaw autora, jak i całej jego późniejszej twórczości

"Ferdydurke" była czymś oczywistym i koniecznym. Nie książką

wydumaną, wykoncypowaną na siłę, tylko utworem, do którego pisarz dorósł w

swych doświadczeniach i przemyśleniach, utworem, który okazał się kamieniem

węgielnym dla całej tej twórczości. "Ferdydurke" to była Biblia

koncepcji życiowych i literackich, jakim autor pozostał wierny do końca.

/>  Istotnym wydaje się pytanie, czy "Ferdydurke" - i do

jakiego stopnia - jest powieścią autobiograficzną? Otóż pokusa takiego

patrzenia na ten utwór jest tyleż wielka, co ryzykowna. Wiadomo, że nie sama

wyobraźnia podyktowała autorowi zapisane obrazy. Z trzech podstawowych

"sekwencji" zbudowana jest całość: obraz szkoły, obraz domu

miejskiego, obraz domu wiejskiego - i to są właśnie trzy podstawowe filary

dotychczasowego doświadczenia życiowego Gombrowicza. Zwłaszcza przedstawiony

tu dworek ziemiański uderza nadzwyczajną znajomością rzeczy, jakby pisarz

poruszał się w znanych sobie murach i pośród bliskich ludzi. Bez wątpienia

ogromny ładunek osobistych wspomnień i przeżyć stał się budulcem dla tych

fragmentów powieści. Stołeczne, mieszczańskie domy rówieśników Gombrowicza

musiały także w jakimś zakamarku wyobraźni zjednoczyć się wspólnie w dom

Młodziaków.
  Jeśli chodzi o fakty, zdarzenia, postacie to jedno

tylko wiadomo na pewno. Otóż przez wiele lat, od 1915 do 1944 roku, służącą

i pokojówką w domu Gombrowiczów była pani Aniela Brzozowska-Łukasiewiczowa,

z którą Witold był bardzo zżyty. Jej konkretny "wkład" w

"Ferdydurke" wielokrotnie zaświadczał sam autor. Wysłuchajmy

relacji znawczyni jego biografii, Joanny Siedleckiej:

 

"Kiedyś spóźniał się jak zwykle na śniadanie, poszła więc do jego

pokoju.
  - Skończyłem właśnie książkę - powiedział. - Tylko nie

wiem jeszcze, jakie dać zakończenie. - Po czym przeczytał jej kawałek.

/>  - Koniec i bomba, a kto czytał ten trąba!
 

Krzyknął, że to wspaniałe i dopisze na zakończenie. Co też zrobił - takie to

widać były i książki.
  - Aniela jest najinteligentniejszą osobą

w tym domu - powtarzał od tego czasu".

  Bez wątpienia

lepszego zakończenia Gombrowicz znaleźć nie mógł. To odpowiadało całej

groteskowej materii tekstu, obracało w niewinny żart i tak już zagęszczoną

atmosferę zdarzeń i podkreślało ich tragifarsę.

FABUŁA

POWIEŚCI
  Bohaterem Ferdydurke jest trzydziestoletni Józio.

Pewnego dnia budzi się nad ranem i trwając jakby w dziwnym letargu

uświadamia sobie całą bezwolność i nieokreśloność własnej sytuacji życiowej.

W pokoju niczym duch pojawia się profesor Pimko, który widząc zagubienie

Józia porywa go do szkoły, wpisuje w poczet uczniów szóstej klasy,

przedstawia nauczycielowi i dyrektorowi szacownej placówki oświatowej.

Nowego ucznia szybko obskakują koledzy. Józio orientuje się, że klasa jest

podzielona na dwa obozy: grzecznych, niewinnych i zdyscyplinowanych,

skupionych wokół Syfona, oraz buntowników, którym przewodzi Miętus. Lekcje w

tej klasie są męczarnią i czarną magią, właściwe życie toczy się wokół

awantur i prowokacji wszczynanych to przez jedną, to drugą grupę. Chłopcy,

usidleni rygorem szkolnym, "na boku" prowadzą między sobą

nieustające spory i walki - ich ukoronowaniem jest pojedynek Syfona z

Miętusem na miny, w którym Józio pełni zaszczytną rolę super-arbitra. Na tym

etapie powieści mamy do czynienia z trzema wyraźnymi stronami konfliktu:

ciałem pedagogicznym reprezentującym skomplikowaną i bezwzględną machinę

zniewalania młodzieży, tych, którzy biernie się jej poddają i tych, którzy

spod jej wpływów chcą się za wszelką cenę wyrwać. Ci ostatni zresztą, dzięki

zdecydowaniu i brutalności Miętusa, poniekąd stawiają na swoim, choć

większość - podobnie jak Józio - jest zupełnie otumaniona szkolnym

przymusem.
  Doskonaląc swój plan infantylizacji Józia profesor

Pimko załatwia mu stancję w domu inżynierostwa Młodziaków. Domu

mieszczańskim, lecz nowoczesnym, mającym ambicje nadążania za modą i

obyczajem swoich czasów. Inżynier-konstruktor Młodziak odgrywa w tym dziele

raczej drugorzędną rolę, jest pantoflarzem i fajtłapą, za to pani

inżynierowa wiedzie prym i wpatrzona w swą córkę Zutę stara się dogonić

wyprzedzający ją czas. Józio zaczyna rozumieć, że plan profesora Pimki jest

podwójnie chytry: chce on z naszego bohatera wymusić "ofiarę

młodości" nie tylko przez zapędzenie go do szkolnej ławy, ale i przez

wepchnięcie w ramiona Młodziakówny. I to się staremu belfrowi w zasadzie

udaje. Między Józiem a domownikami zaczyna się osobliwa gra w pilnowanie,

podglądanie, przyłapywanie się na słowach i gestach - gra, w której jedna

strona pragnie narzucić drugiej swe ideały, styl bycia, reguły. Ale między

Józiem a Zutą ta gra ma coraz bardziej erotyczny odcień. Ona wie, że

intryguje go swą dziewczęcością, on stara się zirytować Zutę udawaną

obojętnością. Wobec powabnej tajemnicy płci niemal wszystkie osoby dramatu

tracą swój fason. Obojętny i wyniosły kolega z klasy, Kopyrda, "smali

do Zuty cholewki"; powaga sędziwego Pimki także topnieje na myśl o

amorach. Józio wściekły, iż nie udaje mu się zwyciężyć przebiegłej i

wytrwałej Zuty, zawiązuje intrygę - ściąga o tej samej porze do jej sypialni

Kopyrdę i Pimkę, i wywołuje skandal zwabiając rodziców Młodziakówny.

Powstaje niesamowite zamieszanie, z którego Józio wraz z Miętusem

(zakradającym się w tym samym czasie do służącej Młodziaków) salwuje się

ucieczką.
  Włóczą się po coraz bardziej odległej okolicy, po

wsiach, szukając "prawdziwego życia", w końcu wpadają w tarapaty i

z rąk chłopów cudem jakimś wyzwala ich ciotka Józia uwożąc kawalerów do

pobliskiego, rodzinnego majątku. W dworku wujostwa Hurleckich Józio zostaje

wzięty pod kolejny pantofel - tym razem ciotczynych umizgów i pieszczot. I

nuda zalałaby te godziny nieciekawie spędzanego czasu w ziemiańskim

saloniku, gdyby nie Miętus, który z zachwytem odkrywa postać lokajczyka

Walka - ideał swych poszukiwań. Brata się z parobkiem, za wszelką cenę chce

się z nim zrównać, traci wszelkie poczucie dystansu między sobą a nim, co

wywołuje kolejny skandal - wujostwo są oburzeni taką zatratą granic między

jaśniepanieństwem a ludem. Wuj Konstanty wraz z synem przywołują lokajczyka

do porządku oskarżając go o kradzież, bijąc i poniżając, zrozpaczony Miętus

ucieka do lasu, lud wdziera się na salony, a Józio z tej zawieruchy też

czmycha natykając się na zagubioną jaśnie panienkę Zosię i jakby porwany

przez nią, wmanewrowany w przypadkową, romantyczną sytuację - pędzi w

nieznane. "Koniec i bomba, kto czytał, ten trąba!". Tak

właśnie - pomijając drobniejsze epizody czy trzeciorzędne postacie - rysuje

się akcja "Ferdydurke". Należy jednak pamiętać o jednym: nie jest

to tradycyjna powieść realistyczna. Samo jej streszczenie, dokładny opis

wydarzeń to zabieg, który w gruncie rzeczy mija się z celem, bowiem w tym

przypadku nie stanowi klucza do zrozumienia dzieła. Ta fabuła ma wyraźne

cechy absurdalnej groteski, burleski, komedii dell'arte, wszystko, co w

niej mogło być rzeczywiste bądź prawdopodobne miesza się co chwila z

fantazją i całkowitą umownością. Partie tekstu skonstruowane według zasad

typowej akcji przeplatają się z partiami niefabularnymi, mającymi charakter

monologu, widzenia, snu, wreszcie rozważań eseistycznych. Dlatego przygody

Józia tylko do pewnego stopnia mogą być traktowane i rozumiane dosłownie;

raczej należy je traktować jako wielką metaforę, jako symboliczny wyraz

intencji autora.
  Akcja "Ferdydurke" oparta jest na

trzech etapach przygód i wędrówki Józia. To trzy podstawowe obrazy

sytuacyjne: szkoła - stancja - dwór. I one dyktują kompozycję powieści, one

organizują tę niekonwencjonalną fabułę. Po kolei przenosimy się z jednego

etapu w drugi. Ale przecież i ten tok wydarzeń został przez autora

skomplikowany. W te trzy sekwencje wkomponowane są partie związane z

postaciami Filidora i Filiberta, sprawiające na pierwszy rzut oka wrażenie

zupełnie odrębnych, oderwanych od reszty (choć zauważmy, jak nieprzypadkowe

jest ich ulokowanie - niby buforów między jednym etapem wędrówki Józia a

kolejnym) - są to po prostu jak gdyby filozoficzne i metaforyczne

komentarze, uogólniające w języku powiastki sygnały płynące z groteskowej

fabuły. Sens przygód Józia, powiązanych wspólną ideą, jest poddany w

powiastkach o Filidorze i Filibercie jak gdyby próbie innego języka, innych,

ogólniejszych odniesień, poszerzających w ogóle zakres problemowy autorskich

refleksji.
  Najzwięźlej istotę powieści ujął w komentarzu do jej

trzeciego krajowego wydania (1986) wybitny znawca twórczości Gombrowicza,

Jan Błoński: "Historia trzydziestoletniego bohatera, którego wtrącono

na powrót do szkoły, jest metaforą stosunku człowieka do piramidy dorobku

wieków: wiedza ta jest nieprzyswajalna dla jednostki, wpędza ją w kompleks

niższości i nieautentyczność, każe - w myśl społecznych nakazów - udawać

dojrzałość i ukrywać skrzętnie ignorancję, w rzeczywistości wtłacza

indywiduum w ciasny pancerzyk społecznej roli, nie dozwalając na żaden

spontaniczny gest. Józio odwiedza trzy sfery współczesnego mu świata, w

których odprawia się misterium zakłamania: szkołę, gdzie młodzież

wychowywana jest w sztucznej atmosferze i karmiona sztucznymi dylematami,

dom nowoczesnych inżynierostwa Młodziaków - gdzie panuje kult nauki,

racjonalizmu, sportu i swobodnej naturalności posunięty do takiego stopnia,

że aż wpada w samozaprzeczenie (Młodziakowie tak bardzo chcą być nowocześni,

że próbują chyłkiem ukryć i zamaskować to wszystko, co w nich samych nie

dorasta do ideału). Ostatnim środowiskiem, które Józio odwiedza, jest

twierdza konserwatyzmu: tradycyjny dwór ziemiański, który z kolei trwa w

sklerotycznym odrętwieniu. Każda interwencja w ten ład (tu spowodowana przez

kolegę Józia - naiwnego czciciela ludowej prostoty) powoduje gwałtowną

zapaść społecznego systemu. Józio, który, jak większość Gombrowiczowskich

bohaterów, jest buntownikiem przeciw tradycyjnym ładom, dąży do tego, by

zdekomponować każdy z porządków, w które trafia - i rzeczywiście:

poszczególne części powieści kończą się bezładną bijatyką. Ale Józio wie, że

nigdy nie zyska wolności od społecznego terroru: w każdym zetknięciu z

człowiekiem zyskać może "gębę" (tamten określi go jakoś na swój

użytek i to maska - zawsze kłamliwa - przylgnie mu do twarzy); podobnie

kontakty międzyludzkie spowodują jego "upupienie" (traktowany

będzie jak dziecko, poniżej swej intelektualnej wartości, a - co gorsza -

wejdzie w tę narzuconą sobie rolę i nie będzie umiał z niej się

uwolnić)".

class='quotetop'>QUOTE

class='quotetop'>QUOTE

class='quotetop'>QUOTE

class='quotemain'>Obrotowy ruch ziemi - wirowy ruch

ziemi - obrót wokół własnej osi , odbywający się w rytmie dobowym . Jego

widocznym skutkiem jest obserwowany dobowy obrót sfery niebieskiej wokół osi

niebieskiej . Obrót ziemi odbywa się z zachodu na wschód , widoczny ruch

sklepienia niebieskiego - w przeciwną stronę . Oczywiście obie osie -

ziemska i niebieska pokrywają się ze sobą , stąd ścisły związek między

niebieskim układem równikowym i godzinnym a układem współrzędnych

geograficznych . Dowodami na ruch wirowy ziemi są: wahadło Foucotta ,

wschodnie odchylanie ciał swobodnie spadających , stwierdzenie siły

odśrodkowej , największej na ziemskim równiku powodujące spłaszczenie bryły

ziemskiej , oraz stwierdzenie siły Corliolisa.
Wahadło FOUCALTA -

przyrząd doświadczalny skonstruowany przez Foucallta w 1851 dla udowodnienia

obrotowego ruchu ziemi . Zaobserwował on , że płaszczyzny wahań dużego

wahadła zmieniają się swe położenie względem kierunków na ziemi. Wahadło na

zasadzie bezwładności nie może bez przyczyny zmieniać płaszczyzny wahań

skoro zaś obserwuje się taką zmianę względem powierzchni ziemi , wypływa

stąd wniosek , że to ziemia zmienia swe położenie wirując wokół swej osi .

Na biegunie płaszczyzna wahań obraca się o pełny kąt 360 w ciągu doby . Na

dowolnej szerokości geograficznej y płaszczyzna ta w ciągu doby zmienia swe

położenie względem kierunków na Ziemi o kąt 360 sin y . Obecnie tego

przyrządu używa się do celów dydaktycznych .

class='quotemain'>Wahadło Foucaulta - jest to wahadło,

które ma możliwość wahań w dowolnej płaszczyźnie pionowej. Wahadło Foucaulta

dowodzi obrotu Ziemi. Nazwa wahadła upamiętnia jego wynalazcę, Jeana

Bernarda Léona Foucaulta, który zademonstrował je w 1851 w Panteonie w

Paryżu.


Wahadło Foucaulta w Panteonie w ParyżuPonieważ w

tym wahadle wymagany jest duży okres drgań, a także długi czas wahań, ramię

wahadła powinno być bardzo długie, nawet kilkunastometrowe.


/>Wahadło działa wykorzystując siłę Coriolisa. Jeżeli wahadło puścić w ruch,

to po pewnym czasie obserwator na Ziemi zauważy, że płaszczyzna wahań

zmieniła się. Jeżeli zbudować wahadło zdolne do wahań przez 24 godziny i

umieścić je na biegunie geograficznym Ziemi, to w ciągu doby płaszczyzna

jego wahań obróci się o 360°. Na mniejszych szerokościach geograficznych

obrót będzie odpowiednio wolniejszy (proporcjonalnie do sinusa szerokości).

Szybkość obrotu płaszczyzny wahań zależy od szerokości geograficznej φ

i wynosi:

15°·sin(φ) na godzinę.
Na równiku

(φ=0) wahadło Foucaulta nie obraca się.

Obrót płaszczyzny

wahań jest spowodowany ruchem obrotowym Ziemi wokół własnej osi. W układzie

inercjalnym, niezwiązanym z Ziemią, płaszczyzna wahań nie zmienia się, o ile

nie działają na nie żadne dodatkowe siły. Jednak obserwator związany z

układem nieinercjalnym, obracający się wraz z Ziemią, zauważy zmianę

położenia wahadła, ale w rzeczywistości to on zmienił swoje położenie

względem niego.

Obecnie w Panteonie znajduje się wahadło, które

demonstruje opisany efekt. Wahadło wyposażone jest w odpowiednie urządzenia,

które napędzają je, zapewniając stałą amplitudę wahań, przez co wahadło może

poruszać się dowolnie długo.